تعریف تشنج در کودکان
تشنج (Seizure) به اختلال ناگهانی و موقتی در فعالیت الکتریکی مغز گفته میشود که میتواند باعث تغییر در رفتار، حرکات غیرارادی، کاهش هوشیاری یا اختلال در حواس شود. در کودکان، تشنج ممکن است ناشی از تب بالا (تشنج ناشی از تب)، صرع، عفونتهای مغزی، ضربه به سر یا اختلالات متابولیک باشد.
انواع شایع تشنج در کودکان
- تشنج تبدار (Febrile Seizure): معمولاً در کودکان ۶ ماه تا ۵ سال و در اثر تب بالا رخ میدهد.
- تشنج صرعی (Epileptic Seizure): ناشی از اختلال مزمن در سیستم عصبی است.
- تشنج موضعی یا عمومی: بسته به اینکه بخشی از مغز یا تمام آن درگیر شود.
🔵 عنوان: اقدامات ضروری هنگام تشنج کودک
هدف: پیشگیری از آسیب‌های فیزیکی و عوارض ثانویه
۱. اقدامات فوری هنگام تشنج (مرحله حاد)
✅ چه کار کنیم؟
- زمان تشنج را یادداشت کنید (شروع و مدت).
- کودک را به پهلو بخوابانید تا راه تنفس باز بماند و از آسپیراسیون بزاق/استفراغ جلوگیری شود.
- اشیاء خطرناک اطراف کودک را دور کنید (پیشگیری از ضربه به سر).
- لباس‌های تنگ را آزاد کنید (به ویژه دور گردن).
🚫 چه کار نکنیم؟
- چیزی در دهان یا لای دندانهای کودک نگذارید (نه قاشق، نه دستمال! خطر شکستگی دندان یا انسداد راه هوایی).
- کودک را مهار نکنید یا برای توقف تشنج فشار ندهید.
- از آب یا داروهای خوراکی استفاده نکنید و صبر کنید تا هوشیاری کامل بازگردد.
۲. کنترل محیطی (پیشگیری از آسیب‌های فیزیکی)
🛡️ اقدامات ایمنی:
- اگر کودک روی زمین نیست، به آرامی او را به سطح صاف منتقل کنید.
- زیر سر کودک حوله نرم قرار دهید (جلوگیری از ضربه به سر).
- نور و محرک‌های محیطی را کاهش دهید (پرده‌ها را بکشید، صدای تلویزیون را کم کنید)
۳. پس از توقف تشنج (مرحله بهبودی)
🔹 اقدامات ضروری:
- کودک را در حالت ریکاوری (به پهلو) قرار دهید تا راه هوایی باز بماند.
توضیح در مورد وضعیت ریکاوری:
۱- راه هوایی را باز کرده ، اندام های کودک را در وضعیت مستقیم قرار دهید ( کنار او زانو بزنید . دو انگشت خود را زیر چانه و دست دیگرتان را روی پیشانی مصدوم گذارده و به آرامی سر وی را به عقب متمایل کنید . پاها را دراز کرده و در امتداد بدن قرار دهید. ساعد و بازویی را که در سمت شما است ، در زاویه های قائم نسبت به بدنش و بالای سرش قرار دهید ).
۲- بازویی را که دور تر از شما قرار دارد ، بر روی سینه مصدوم آورده و پشت دست وی را زیر گونه طرف دیگرش قرار دهید (مثلاً پشت دست چپ زیر گونه سمت راست) و با دست دیگرتان ، پای همان سمت (سمت مخالف محل قرارگیری خودتان) را تا حد زانوی او به سمت بالا بیاورید .
۳- مصدوم را به طرف خود بچرخانید ؛ در حالی که دست مصدوم را روی گونه اش نگه می دارید ، پای بالایی یا پای خم شده را به طرف خود بکشید تا مصدوم به یک پهلو و به طرف شما چرخانیده شود
- درجه حرارت بدن را چک کنید (تب عامل شایع تشنج است).
- تا بازگشت کامل هوشیاری، از دادن غذا/آب خودداری کنید( خطر آسپیراسیون یعنی ورود مواد غذایی به ریه)
⚠ هشدار:
- اگر تشنج بیش از ۵ دقیقه طول کشید یا کودک پس از تشنج هوشیار نشد، فوراً با ۱۱۵تماس بگیرید.
۴. پیشگیری از تشنج‌های بعدی
💊 درمان دارویی (در صورت تجویز پزشک):
- استفاده از دیازپام رکتال (دوز ۰.۵mg/kg) برای کودکان با سابقه تشنج طولانی‌مدت (طبق دستور پزشک).
- پایین نگه داشتن تب با استامینوفن یا ایبوپروفن (طبق دستور پزشک).
🌡️ کنترل تب (راهکارهای غیردارویی):
- پوشاندن لباس‌های نازک و گشاد.
- استفاده از پاشویه با آب ولرم (نه آب سرد!).
۵. آموزش به مراقبین
📋 چک‌لیست آمادگی:
- همیشه تب‌سنج و داروهای ضدتب در دسترس داشته باشید.
- شماره تلفن پزشک معالج و اورژانس (۱۱۵) را در معرض دید قرار دهید.
- در صورت سابقه تشنج، مدارک پزشکی کودک (نسخه‌ها، گزارش EEG) را آماده نگه دارید.
۶. زمان مراجعه فوری به پزشک
🚩 علائم هشداردهنده:
- تشنج اولین بار بدون سابقه قبلی.
- تشنج بدون تب.
- اختلال تنفس یا کبودی لب‌ها.
- تشنج یک طرفه یا حرکات غیرمتقارن اندام‌ها.
📚 منابع معتبر:
- دستورالعمل انجمن نورولوژی کودکان ایران (۱۴۰۲)
- American Academy of Pediatrics (AAP) Guidelines on Febrile Seizures (2023)
- Epilepsy Foundation First Aid for Seizures (2024)
تذکر: این راهنما جایگزین مشاوره پزشکی نیست. در موارد خاص با پزشک معالج مشورت کنید.
تمامی مطالب براساس آخرین استانداردهای علمی و با استناد به منابع معتبر بین‌المللی تهیه شده است.