گاستروآنتریت، التهاب معده و روده ها است. این بیماری می تواند ناشی از عوامل مختلفی باشد، اما شایع ترین علت آن عفونت های ویروسی است که باعث استفراغ یا اسهال می شوند. عفونت های باکتریایی و انگلی هم می توانند باعث گاستروآنتریت شوند. در بیشتر موارد، گاستروآنتریت خود به خود بهبود می یابد، اما هیدراته نگه داشتن بدن برای جلوگیری از کم آبی بسیار مهم است.
علائم شایع گاستروآنتریت چیست؟
علائم شایع گاستروآنتریت شامل موارد زیر است:
- اسهال
- استفراغ
- درد و گرفتگی معده یا شکم
- تب کم تا متوسط
- حالت کسالت یا خستگی
- کاهش اشتها
- گاهی اوقات، تهوع و دل‌پیچه
این علائم معمولاً طی چند روز تا یک هفته رخ می‌دهند و در صورت شدّت یا بروز علائم شدیدتر مانند تب بالا، خونریزی از روده، یا بی‌تحرکی، باید به پزشک مراجعه کرد.
برای پیشگیری از گاستروآنتریت، رعایت نکات بهداشتی و مراقبتی مهم است:
- دست‌های خود را مرتب و خوب با آب و صابون بشویید، به‌ویژه قبل از غذا خوردن، پس از دستشویی و تماس با محیط آلوده.
- از آب و مواد غذایی مطمئن و سالم استفاده کنید؛ غذاهای پخته و آب آشامیدنی تمیز مصرف کنید.
- اجتناب از تماس با افراد بیمار یا آشپزخانه‌های ناسالم.
- از تماس مستقیم با مدفوع بیمار جلوگیری کنید.
- رعایت بهداشت محیط و تمیزی ظروف و مکان‌های آشپزی.
- در سفرهای خارجی، مراقب آب و غذاهای محلی باشید و فقط آب بسته بندی‌شده بنوشید.
این موارد میتوانند شدت خطر ابتلا به گاستروآنتریت را کاهش دهند.
در ادامه به توضیحات بیشتر در مورد اسهال و استفراغ می پردازیم:
اسهال
دوره کوتاه اسهال آبکی بدون خون در تمام گروههای سنی شایع است. شایعترین علت آن:
- یک عفونت ویروسی
- یک عفونت باکتریایی
- مسمومیت غذایی
- مصرف اخیر آنتی بیوتیک
- آب آلوده به یک عامل عفونی
گهگاه ممکن است تغییر در رژیم غذایی یا داروی جدید، باعث شل شدن اجابت مزاج شود. اگر این وضع ظرف چند روز به خودی خود بهبود نیافت باید به پزشک خود مراجعه کنید.
از آنجا که اسهال معمولا به خودی خود بهبود مییابد، مراقبت شما از خود شامل پیشگیری از کم آبی و توجه به علایم مشکلات جدیتر که در تابلوی مقابل آمده است، میشود.
علایم احتمالی در بزرگسالان:
- اجابت مزاج آبکی و مکرر
- دل پیچه
- گاز
- درد در اطراف مقعد
- تهوع و استفراغ
- آروغ زدن
- سردرد
- تب
علایم کم آبی
- عدم ادرار به مدت ۸ تا ۱۰ ساعت
- عدم تعریق در گرما
- دهان خشک و تشنگی شدید
- سرگیجه و سیاهی رفتن چشم هنگام برخاستن
- گیجی، تب، ضعف عمومی
توصیه های خانگی:
- کاهش میزان غذاهای حاوی فیبر (میوه و سبزیجات) کافئین و غذای ادویه دار تا وضعیت به حال عادی برگردد، بسیار مناسب است. در غیر این صورت اگر فکر میکنید که غذای معمول اذیتتان نمیکند، میتوانید رژیم معمول غذایی خود را بخورید. چیزهایی که به نظرتان باعث بدتر شدن اسهال میشوند نخورید ولی توصیه ای که بتوان به همه گفت وجود ندارد.
- به یاد داشته باشید که نیاز است مایعات بیشتری بنوشید. اگر غذاهای جامد، اسهال را بدتر میکنند، بیشتر مایعات بخورید.
- هنگام اسهال از آبنبات یا غذاهایی که شیرین کننده صناعی دارند، نخورید. از آب سیب، کمتر استفاده کنید چون اسهال را بدتر میکند. اگر اصرار به نوشیدن آب میوه وجود دارد، آب انگور و آب آناناس بنوشید.از محصولات لبنی تا طبیعی شدن شرایط، پرهیز کنید. اگر با خوردن لبنیات اسهال دوباره افزایش یابد از خوردن محصولات لبنی تا تمام شدن کامل اسهال خودداری کنید.
- داروهای تجویزی جدید میتوانند روی اجابت مزاج تأثیر بگذارند. خیلی مواقع عامل اسهال، آنتی بیوتیکها هستند. از ترکیباتی که حاوی منیزیم هستند پرهیز کنید(بسیاری از داروهای ضد اسید معده ، منیزیوم دارند)
- اگر مصرف هر داروی بدون نسخه ای را شروع کرده اید مصرف آن را متوقف کنید تا ببینید وضع اسهال تان بهتر میشود یا نه
- بسیاری از اوقات تغییر اجابت مزاج که به دلیل یک داروی جدید با تجویز پزشک رخ داده است تنها مدت کوتاهی به طول میانجامد و حتی اگر به مصرف دارو ادامه دهید، خودبه خود رفع میشود. اگر اسهال شدید نیست و به نظرتان میرسد به دنبال مصرف دارویی جدید رخ داده است، شاید بهتر باشد چند روز صبر کنید و اگر علایم بهتر نشد به پزشک مراجعه کنید.
- شما میتوانید با خوردن مایعات فراوان مثل آب،آب میوه)انگور یا آناناس( یا سوپهای رقیق از کم آب شدن پیشگیری کنید.
- هرچند مایعات جبران کم آبی نظیر او آر اس طعم چندان خوشایندی ندارند ولی برای جایگزینی نیاز بدن به نمک و مایعات، بسیار مفیدند. به طور کلی، از مایعاتی که دوست دارید بنوشید، شروع کنید. اگر اسهال شدت یافت یا طولانی شد، توصیه میشود از محلول جبران کم آبی استفاده شود.
روش تهیه محلول جبران کم آبی خانگی
- ۳-۴ قاشق غذاخوری شکر
- ۲/۱ قاشق چایخوری نمک
- ۴ لیوان (یک لیتر) آب جوشیده سرد شده
- در صورت دسترسی ۲/۱ قاشق غذاخوری نمک پتاسیم دار
- برای مزه دارکردن میتوانید پودر شربتی بدون شیرین کننده به آن اضافه کنید.
تهوع و استفراغ
- شایعترین علت تهوع و استفراغ عفونت ویروسی است. اکثر افراد ظرف ۱ تا ۲ روز بهبود مییابند. تهوع و استفراغ کوتاه مدت پس از خوردن سم باکتری در غذای مانده نیز رخ میدهد که به آن مسمومیت غذایی میگویند.
- هیچ درمان اختصاصی برای عفونت ویروسی یا مسمومیت غذایی وجود ندارد.رعایت نکاتی که در توصیه های خانگی آمده است به شما کمک میکند که ناراحتی ناشی از این بیماری را رفع کنید.
- گاهی داروها باعث تهوع و استفراغ میشوند. اگر با شروع داروی تجویزی جدید،تهوع و استفراغ شروع شده است به پزشکتان مراجعه کنید.
- در مورد زنان باید باردار بودن یا نبودن بررسی شود.
علایم احتمالی در بزرگسالان
تهوع (به هم خوردگی معده(استفراغ (بالا آوردن( به همراه بعضی یا همه علایم زیر: اسهال/ تب / سردرد / کم آبی
علایم کم آبی
- عدم ادرار ظرف ۸ تا ۱۰ ساعت
- عدم تعریق هنگامی که گرم تان است.
- دهان خشک و تشنگی شدید
- سرگیجه یا سیاهی رفتن چشم هنگام برخاستن
- گیجی، تب، ضعف عمومی
توصیه های خانگی برای درمان تهوع و استفراغ
- در اکثر موارد تهوع و استفراغ ظرف کمتر از ۱۲ ساعت برطرف میشود.
اگر چند ساعت استراحت کنید و به جز جرعه هایی از آب هیچ نخورید ممکن است تهوع و استفراغ خودبه خود برطرف شود.
استفراغ مکرر شدید یا استفراغ خونی، نیاز به مراجعه سریع به پزشک یا بخش اورژانس دارد.
- پس از ۸ ساعت، نوشیدن مایعات برای پیشگیری از کم آبی اهمیت می یابد.
اسهال میزان از دست رفتن مایع را افزایش میدهد و ممکن است برای حفظ مایعات و کم شدن دفعات اجابت مزاج ، لازم باشد دارو مصرف کنید.
استفاده از مایعات بدون افزودنی، بهترین گزینه برای شروع است: آب، آبگوشت صاف شده، آبمیوه (اگر اسهال وجود دارد از آب سیب و آب مرکبات پرهیز کنید) عرق زنجبیل یا مایعات مخصوص جبران کم آبی مثل او آر اس همگی گزینه های قابل قبولی هستند.
جرعه های کوچک مایع به احتمال بیشتری در معده میمانند. جرعه های بزرگتر به احتمال بیشتری تحریک استفراغ میکنند.
با ۳۰ سی سی (یا دو قاشق غذاخوری ) هر ۱۰ دقیقه شروع کنید. رژیم مایعات بدون افزودنی، تنها به مدت ۲۴ ساعت قابل قبول است. پس از این مدت باید از مایعات مناسب برای جبران کم آبی استفاده کرد.
- از محصولات لبنی در ۲۴ ساعت اول شروع علایم پرهیز کنید. اگر به نظرتان میرسد با نوشیدن شیر اسهال شروع میشود یا افزایش مییابد تا بازگشت اجابت مزاج به وضع طبیعی، از خوردن شیر خودداری کنید.
اگر استفراغ تمام شود میتوانید به تدریج خوردن غذاهای سالم را شروع کنید. بعضی متخصصان توصیه میکنند با غذاهای کربوهیدرات دار مثل نان تست، برنج یا سیب زمینی شروع کنید. از غذاهای ادویه دار و گوشت ۱ تا ۲ روز پرهیز کنید. توصیه میکنیم غذاهایی را که دوست دارید در حجم کم شروع کنید و ظرف ۲ تا ۳ روز از رفع علایم، به رژیم معمول خود برگردید
- در صورت بروز اسهال شدید نیاز است دارو مصرف کنید. اگر تب بالا دارید(۳۹ درجه سانتیگراد دمای دهانی) یا خون در مدفوعتان وجود دارد نباید خودسرانه داروها را مصرف کنید و باید به پزشک مراجعه کنید.
- اگر به دلیل دیگر مشکلات سلامت از قبل، به طور منظم دارو مصرف میکنید، سعی کنید داروی خود را با جرعه ای آب بخورید. اگر اصلا نتوانسته اید دارو بخورید باید به پزشک مراجعه کنید تا از وی مشورت بگیرید.
- افراد مبتلا به دیابت که انسولین مصرف میکنند در صورت بروز اسهال و استفراغ ممکن است بسیار بدحال شوند و باید زود به بیمارستان مراجعه کنند.
مرجع مطالب:
- خودمراقبتی در ناخوشیهای جزیی/ راهنمای خودمراقبتی خانواده (۱)نوشته برایان میورت، گرگ استوارت، جان ری ؛ ترجمه و تنظیم: نوید شریفی، محمد کیاسالا، معصومه دانیالی.نشر پارسای سلامت، .۱۳۹۴
- چت‌جی‌پی‌تی، مدل زبانی توسعه یافته توسط OpenAI، بر پایه معماری GPT-4 بر اساس داده‌های آموزشی تا اکتبر ۲۰۲۳