گاستروآنتریت ویروسی خفیف (التهاب معده و روده ویروسی خفیف) یک عفونت شایع دستگاه گوارش است که معمولاً توسط ویروس‌هایی مانند نوروویروس، روتاویروس یا آدنوویروس ایجاد میشود. این بیماری معمولاً خودمحدودشونده است و در بیشتر موارد بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می‌یابد.
ویژگی‌های گاستروآنتریت ویروسی خفیف:
- اسهال غیرخونی: مدفوع آبکی یا شل، اما بدون خون یا چرک.
- استفراغ محدود: ممکن است یک یا چند بار اتفاق بیفتد، اما شدید یا مداوم نیست.
- عدم کم‌آبی شدید: بیمار علائم کم‌آبی جدی مانند کاهش ادرار، خشکی شدید دهان، یا سرگیجه شدید ندارد.
- بدون نشانه‌های هشداردهنده: تب بالا (معمولاً تب خفیف یا عدم تب)، درد شدید شکم، یا علائم عصبی مانند گیجی وجود ندارد.
علل شایع:
- نوروویروس (شایع‌ترین عامل در بزرگسالان)
- روتاویروس (شایع در کودکان، اما با واکسیناسیون کمتر شده است)
- آدنوویروس یا سایر ویروس‌های گوارشی
اقدامات در بخش اورژانس شامل:
- ارزیابی اولیه:
- بررسی علائم کم آبی (خشکی مخاطات، کاهش ادرار، خواب آلودگی).
- معاینه شکم (نباید درد شدید یا علائم پریتونیت داشته باشد).
- بررسی وجود تب بالا، خون در مدفوع، یا علائم سیستمیک (نشاندهنده عفونت باکتریال/پارازیتی).
- درمان حمایتی:
- جایگزینی مایعات: استفاده از ORS (محلول او آر اس) به صورت جرعه های کوچک و مکرر.
- رژیم غذایی: شروع زودهنگام تغذیه معمول (پرهیز از غذاهای چرب یا شیرین).
- نوزادان: ادامه شیر مادر یا شیر خشک.
- داروها (در صورت نیاز):
- اندانسترون (Ondansetron) برای استفراغ مقاوم (دوز خوراکی یا تزریقی).
- لوپرامید (Loperamide) فقط در بالغین بدون اسهال خونی/تب (مصرف محدود به ۲۴-۴۸ ساعت).
- ترخیص با شرایط:
- بیمار هوشیار، قادر به تحمل مایعات خوراکی و بدون علائم خطر میتواند از بخش اورژانس مرخص شود
آموزش به بیمار (Discharge Instructions):
۱. پایش علائم هشداردهنده :
بازگشت فوری به بیمارستان در صورت بروز علایم زیر:
- استفراغ مداوم (بیش از ۱۲ ساعت در بالغین، بیش از ۸ ساعت در کودکان)
- اسهال شدید (>۸ دفعه در روز) یا وجود خون در مدفوع.
- کاهش ادرار، گیجی، خشکی شدید دهان، یا ضعف شدید.
- تب بالا (>۳۸.۵°سانتی گراد در کودکان، >۳۹° سانتی گراد در بالغین)
۲. مدیریت تغذیه و مایعات:
- مایعات: استفاده از ORS (۱ لیتر در روز برای بالغین، طبق دستور پزشک برای کودکان).
- غذا: موز، برنج، سیب پوره شده، نان تست (رژیم BRAT) + غذاهای کمچرب.
- پرهیزها: شیرینی ها، نوشابه، کافئین، غذاهای چرب/ادویه دار.
۳. داروها (در صورت تجویز):
- لوپرامید: حداکثر ۲ قرص در روز (در بالغین).
- پروبیتیکها : داروهای حاوی میکروارگانیسمهای زنده (معمولاً باکتریها یا مخمرها) طبیعی موجود در روده انسان)ممکن است کمک کننده باشند.
- آنتی بیوتیک: فقط در صورت تجویز پزشک (برای موارد باکتریال تأییدشده).
۴. پیشگیری از انتقال:
- شستشوی مکرر دستها با آب و صابون.
- ضدعفونی سطوح در تماس با استفراغ / مدفوع.
- عدم تهیه غذا برای دیگران تا ۴۸ ساعت پس از قطع علائم.
توصیه به پیگیری:
- در صورت عدم بهبود پس از ۴۸ ساعت یا بدتر شدن علائم، به پزشک مراجعه شود.
نکته: در کودکان، زنان باردار، و سالمندان احتیاط بیشتر لازم است (خطر کم آبی سریعتر).
جمع بندی :
✅ درمان اصلی: جایگزینی مایعات (ORS) + تغذیه زودهنگام.
✅ پرهیز از آنتی بیوتیک مگر در موارد باکتریال ثابت شده (مثل شیگلوز یا وبا).
✅ در کودکان: پرهیز از لوپرامید و استفاده از روی (زینک سولفات ۲۰ mg/day به مدت ۱۰-۱۴ روز)
✅ بازگشت به مرکز درمانی در صورت:
-
کم آبی شدید
-
اسهال خونی
-
علائم سپسیس :
پاسخ التهابی شدید بدن به عفونت که منجر به اختلال عملکرد اندامها میشود که شامل موارد زیر است:
-
تنفس سریع (مساوی یا بیشتر از۲۲ بار در دقیقه).
-
تغییر وضعیت ذهنی (گیجی، خواب آلودگی).
-
فشار خون پایین
منابع :
- راهنماهای بالینی ایران
- راهنمای ملی تشخیص و درمان گاستروآنتریت حاد در کودکان (وزارت بهداشت ایران)
- دستورالعملهای تجویز ORS و پرهیز از آنتی بیوتیکهای غیرضروری.
- سایت معاونت درمان وزارت بهداشت و سامانه کشوری راهنماهای بالینی ایران.
- راهنماهای بین المللی
- سازمان جهانی گوارش (WGO) – Global Guidelines for Acute Diarrhea (2022)
- انجمن پزشکان کودکان اروپا (ESPGHAN) 2023
- CDC (مرکز کنترل بیماریهای آمریکا)
۳. منابع دارویی ایران
- فهرست داروهای ضروری ایران
- سایت سازمان غذا و داروی ایران
- اطلاعات داروهای مجاز: FDA Iran
۴. کتب معتبر
- کتاب “راهنمای پزشکی خانواده – گوارش” (انتشارات دانشگاه علوم پزشکی تهران)
- Harrison’s Principles of Internal Medicine (2023) – بخش گاستروآنتریت.