راهنمای جامع مراقبت از مادر و نوزاد در دوران پس از زایمان

این راهنما برای کمک به شما در روزهای اول پس از تولد نوزادتان تهیه شده است. توجه به این نکات، سلامت شما و نوزاد دلبندتان را تضمین می‌کند.

---

بخش اول: مراقبت از نوزاد تازه متولد شده

۱. مراقبت از بند ناف

• بند ناف باید همیشه خشک و تمیز نگه داشته شود.

• از ناف‌بند استفاده نکنید.

• لبه پوشک را به گونه‌ای تا بزنید که روی بند ناف قرار نگیرد و در معرض هوا باشد.

• از الکل یا بتادین برای تمیز کردن بند ناف استفاده نکنید، زیرا ممکن است افتادن آن را به تأخیر بیندازد. شستشو با آب تمیز و خشک کردن کامل کافی است.

• بند ناف معمولاً از روز دوم شروع به سیاه شدن می‌کند و طی ۱ تا ۳ هفته می‌افتد.

۲. علائم هشداردهنده در نوزاد (مراجعه فوری به پزشک)

در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر، فوراً به پزشک اطفال یا نزدیک‌ترین مرکز بهداشتی درمانی مراجعه کنید:

• تب (دمای مقعدی بالاتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد) یا سردی غیرعادی بدن

• بی‌حالی، خواب‌آلودگی شدید و کاهش تحرک

• گریه ضعیف یا ناله کردن

• مشکل در تنفس: نفس کشیدن خیلی سریع، خیلی آهسته، تو کشیدگی قفسه سینه یا صدای خرخر

• زردی شدید (زردی پوست و چشم‌ها)

• کم شدن دفعات ادرار (کمتر از ۴ بار در ۲۴ ساعت پس از روز پنجم) یا عدم دفع مدفوع

• استفراغ مکرر یا استفراغ جهنده

• اسهال (دفع مکرر مدفوع آبکی)

• قرمزی، تورم یا ترشح چرکی از ناف

• جوش‌های چرکی روی پوست

• قرمزی یا ترشح چرکی از چشم‌ها

• شیر نخوردن یا مشکل در مکیدن

۳. ویزیت‌های ضروری نوزاد

• ۲۴ ساعت پس از ترخیص: ویزیت توسط پزشک اطفال.

• ۳ تا ۵ روز پس از تولد: مراجعه به مرکز بهداشت نزدیک محل سکونت برای انجام غربالگری کمکاری تیروئید و تشکیل پرونده سلامت نوزاد.

• یک ماهگی: معاینه چشم توسط پزشک اطفال یا چشم‌پزشک.

• شنوایی‌سنجی: معمولاً در بیمارستان انجام می‌شود. در صورت عدم انجام، حتماً از بیمارستان یا مرکز بهداشت راهنمایی بگیرید.

---

بخش دوم: مراقبت از مادر تازه‌زایمان کرده

۱. استراحت کافی

• فرآیند زایمان انرژی زیادی از شما گرفته است. برای بهبودی و مراقبت بهتر از نوزاد، استراحت کافی ضروری است.

• سعی کنید همزمان با خواب نوزاد استراحت کنید. خوابیدن به پهلو (ترجیحاً پهلوی چپ) برای بهبود جریان خون توصیه می‌شود.

• از خانواده یا دوستان برای کمک در کارهای خانه کمک بگیرید.

۲. مراقبت از پستان‌ها و شیردهی موفق

• روش صحیح شیردهی: رایج‌ترین روش، در آغوش گرفتن (حالت گهواره‌ای) است.

  • در وضعیت راحت بنشینید و به جایی تکیه دهید.

  • با یک دست، پستان را به شکل C بگیرید (انگشت شست بالا و سایر انگشتان زیر پستان).

  • نوک پستان را به لب پایینی نوزاد بزنید تا دهانش را کاملاً باز کند.

  • سینه را طوری در دهان نوزاد قرار دهید که لب پایین او روی هاله پایینی پستان باشد و بخش بیشتری از هاله در بالای دهان او دیده شود.

  • چانه نوزاد به پستان بچسبد و دهان کاملاً باز باشد.

• نشانه‌های شیردهی کافی:

  • شنیدن صدای قورت دادن نوزاد.

  • وزن‌گیری مناسب پس از دو هفته اول.

  • حداقل ۶ تا ۸ پوشک خیس در روز (از روز پنجم به بعد).

  • دفع مدفوع نرم و زردرنگ.

• مراقبت از پستان‌ها:

  • نیازی به شستشوی روزانه با صابون نیست. شستشو با آب ساده کافی است.

  • درد و احتقان خفیف در روزهای اول طبیعی است.

  • ترک خوردگی نوک پستان نشانه شیردهی نادرست است. برای پیشگیری و درمان:

    1. وضعیت شیردهی را اصلاح کنید.

    2. قبل از شیردهی، از کمپرس گرم برای جریان بهتر شیر استفاده کنید.

    3. شیردهی را از پستان سالم شروع کنید.

    4. پس از هر شیردهی، یک قطره از شیر خود را روی نوک پستان بمالید و در هوا خشک کنید.

  • در صورت بروز قرمزی، درد شدید، تب یا علائم عفونت (ماستیت) به پزشک یا ماما مراجعه کنید.

۳. مراقبت از بخیه‌ها (اپیزیوتومی یا سزارین)

• احساس درد و ناراحتی خفیف طبیعی است.

• برای کاهش درد و تورم، در ۲۴ ساعت اول از کمپرس سرد (کیسه یخ پیچیده در پارچه) روی محل بخیه‌ها استفاده کنید.

• پس از ۲۴ ساعت، نشستن در آب گرم (وان یا لگن) می‌تواند به کاهش درد و بهبودی کمک کند.

• ناحیه را همیشه خشک و تمیز نگه دارید. پس از دستشویی، از جلو به عقب خود را بشویید و خشک کنید.

• از زور زدن اجتناب کنید تا فشار به بخیه‌ها وارد نشود.

• در صورت مشاهده قرمزی، تورم، ترشح چرکی، باز شدن بخیه‌ها یا تب، فوراً به پزشک مراجعه کنید.

۴. تغذیه مادر شیرده

• مصرف قرص آهن و مولتی‌ویتامین تا سه ماه پس از زایمان ادامه دارد.

• روزانه ۸ تا ۱۰ لیوان مایعات (آب، شیر، سوپ) بنوشید.

• رژیم غذایی متنوع و مغذی داشته باشید: پروتئین (گوشت، مرغ، ماهی، حبوبات)، کلسیم (شیر، ماست، پنیر)، آهن (جگر، گوشت قرمز، عدس) و ویتامین‌ها (میوه و سبزیجات تازه).

• مصرف چای و قهوه را محدود کنید (حداکثر ۲ فنجان در روز).

• از غذاهای چرب، شیرین و سرخ‌کرده کمتر استفاده کنید.

۵. علائم خطر برای مادر (مراجعه فوری به پزشک)

در صورت مشاهده هر یک از موارد زیر، فوراً به پزشک، ماما یا زایشگاه مراجعه کنید:

• خونریزی زیادتر از قاعدگی یا دفع لخته‌های بزرگ

• تب بالاتر از ۳۸ درجه سانتی‌گراد

• ترشحات بدبو یا چرکی از واژن

• درد شدید شکم یا پهلوها

• قرمزی، درد، تورم یا ترشح چرکی از محل بخیه‌ها

• درد، سوزش یا تکرر ادرار

• قرمزی، درد و گرمی پستان به همراه تب (علائم ماستیت)

• علائم افسردگی شدید (غم پایدار، گریه بی‌وقف، افکار آسیب به خود یا نوزاد)

• سرگیجه شدید، تنگی نفس یا درد قفسه سینه

۶. بهداشت شخصی و فعالیت جنسی

• نوار بهداشتی را به طور مرتب تعویض کنید و همیشه ناحیه تناسلی را خشک نگه دارید.

• استحمام روزانه (ترجیحاً دوش) بلامانع است.

• به دلیل خطر عفونت و خونریزی، تا ترمیم کامل (حدود ۴ تا ۶ هفته) از مقاربت خودداری کنید.

• به دلیل تغییرات هورمونی و خستگی، ممکن است تمایل جنسی کاهش یابد که طبیعی است.

• احتمال باردار شدن از سه هفته پس از زایمان وجود دارد. برای انتخاب روش پیشگیری مناسب، قبل از شروع رابطه جنسی با پزشک یا ماما مشورت کنید.

۷. یبوست پس از زایمان

• عدم دفع مدفوع تا ۲ تا ۳ روز پس از زایمان طبیعی است.

• برای پیشگیری و درمان: مصرف مایعات زیاد، فیبر (میوه، سبزی، غلات کامل) و تحرک سبک (قدم زدن در اتاق) بسیار کمک‌کننده است.

• از زور زدن خودداری کنید.

---

بخش سوم: پیگیری و حمایت

• برای حل مشکلات شیردهی، می‌توانید به کلاس‌های آموزش شیردهی در بیمارستان یا مراکز بهداشت مراجعه کنید.

• در صورت هرگونه سوال یا نگرانی، با ماما، پزشک یا مراقبان سلامت در مرکز بهداشت محل سکونت خود تماس بگیرید.

• سلامت روان مادر اهمیت بالایی دارد. در صورت احساس غم شدید یا اضطراب مداوم، کمک تخصصی بگیرید.

برای دریافت برگه آموزشی روی لینک زیر کلیک کنید:

راهنمای مراقبت از مادر در دوران پس از زایمان

منابع معتبر برای مطالعه بیشتر:

1. سازمان جهانی بهداشت (WHO). (۲۰۲۱). Recommendations on maternal and newborn care for a positive postnatal experience.
   پیوند به راهنما

2. مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا (CDC). (۲۰۲۳). Postpartum Care.
   پیوند به صفحه مراقبت پس از زایمان

---

یادداشت پایانی:
این راهنما جایگزین مشاوره مستقیم پزشکی نیست. در صورت بروز هرگونه مشکل، حتماً با متخصصان سلامت مشورت کنید.
به شما مادر گرامی تبریک می‌گوییم و برای شما و نوزاد دلبندتان آرزوی سلامتی و شادابی داریم.