راهنمای جامع مراقبت از خود برای بیماران مبتلا به سیروز کبدی

درود بر شما بیمار عزیز،

ابتدا می‌خواهیم بدانید که شما تنها نیستید. ما در کنار شما هستیم تا این مسیر را با آگاهی و مراقبت بهتر طی کنید. این راهنما به شما کمک می‌کند درک بهتری از شرایط خود داشته باشید و نقش فعال‌تری در مدیریت سلامت خود ایفا کنید.

بخش ۱: سیروز کبدی چیست؟

سیروز یک بیماری کبدی است که در آن بافت سالم کبد به تدریج به بافت اسکار (مانند زخمی که جوش خورده ولی بافت تغییر کرده است) تبدیل می‌شود. این فرآیند می‌تواند عملکرد کبد را مختل کند، اما با مراقبت مناسب، می‌توان پیشرفت آن را کند کرده و کیفیت زندگی را حفظ کرد.

بخش ۲: علائم و نشانه‌هایی که باید مراقب آنها باشید

علائم اولیه:

• خستگی و ضعف مداوم

• کاهش اشتها و وزن

• تهوع خفیف

• ناراحتی یا درد در سمت راست بالای شکم

علائم پیشرفته‌تر که نیاز به گزارش فوری دارند:

• زردی پوست و چشم‌ها (یرقان)

• تورم در پاها، مچ پا یا شکم (اِدِم و آسیت)

• خارش شدید پوست

• تیره شدن ادرار یا روشن شدن مدفوع

• کبودی یا خونریزی آسان

• گیجی، خواب‌آلودگی یا مشکلات حافظه (انسفالوپاتی کبدی)

• تب یا لرز (علائم عفونت)

بخش ۳: رژیم غذایی مناسب برای سیروز

بایدها:

• مصرف پروتئین کافی اما با کیفیت: مرغ بدون پوست، ماهی، تخم‌مرغ، لبنیات کم‌چرب

• محدودیت نمک: حداکثر ۲۰۰۰ میلی‌گرم در روز (حدود ۱ قاشق چایخوری)

• مصرف میوه‌ها و سبزیجات متنوع

• وعده‌های غذایی کوچک و مکرر (۵-۶ وعده در روز)

• آب کافی مگر در صورت توصیه پزشک برای محدودیت مایعات

نبایدها:

• عدم مصرف الکل به هر مقدار

• پرهیز از غذاهای پرنمک مانند کنسروها، غذاهای فرآوری شده، ترشی‌ها

• محدودیت غذاهای پرچرب و سرخ‌کردنی

• احتیاط در مصرف داروهای گیاهی و مکمل‌ها (فقط با تأیید پزشک)

بخش ۴: داروها و درمان‌ها

نکات مهم دارویی:

• همه داروها را دقیقاً طبق دستور مصرف کنید

• هیچ داروی جدیدی (حتی مسکن‌های معمولی مانند ایبوپروفن) را بدون مشورت با پزشک مصرف نکنید

• استامینوفن را فقط با تجویز پزشک و در دوز دقیق مصرف کنید

• ویتامین‌ها و مکمل‌ها فقط با تأیید پزشک

داروهای رایج در سیروز:

• دیورتیک‌ها (داروهای ادرارآور) برای کاهش تورم

• لاکتولوز یا ریفاکسیمین برای پیشگیری از گیجی و مشکلات حافظه

• بتا بلوکرها برای پیشگیری از خونریزی واریس

• آنتی‌بیوتیک‌ها در صورت نیاز برای پیشگیری از عفونت

بخش ۵: مراقبت‌های روزانه و تغییرات سبک زندگی

فعالیت بدنی:

• ورزش منظم و ملایم مانند پیاده‌روی روزانه

• اجتناب از فعالیت‌های سنگین و خسته‌کننده

• استراحت کافی بین فعالیت‌ها

مراقبت از پوست:

• استفاده از مرطوب‌کننده‌های بدون عطر برای کاهش خارش

• ناخن‌ها را کوتاه نگه دارید تا از خراشیدن پوست جلوگیری شود

• از حمام آب داغ پرهیز کنید

پیشگیری از عفونت:

• شستشوی مکرر دست‌ها

• دریافت واکسن‌های توصیه شده (هپاتیت A و B، آنفلوانزا، پنوموکوک)

• پرهیز از تماس با افراد بیمار

• مراقبت دقیق از هرگونه بریدگی یا زخم

بخش ۶: عوارض احتمالی و مدیریت آنها

آسیت (جمع شدن مایع در شکم):

• وزن خود را روزانه کنترل کنید

• محدودیت نمک و مایعات طبق دستور

• گزارش افزایش سریع وزن یا بزرگ شدن شکم

انسفالوپاتی کبدی (مشکلات مغزی ناشی از کبد):

• مراقب تغییرات هوشیاری، حافظه یا شخصیت باشید

• داروهای تجویزی را منظم مصرف کنید

• مصرف پروتئین را طبق دستور پزشک تنظیم کنید

واریس مری (رگ‌های متورم در مری):

• از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کنید

• از زور زدن در اجابت مزاج جلوگیری کنید

• علائم خونریزی (استفراغ خونی، مدفوع سیاه) را فوراً گزارش دهید

بخش ۷: پایش سلامت در خانه

مواردی که باید روزانه ثبت کنید:

• وزن (صبح بعد از بیدار شدن و قبل از صبحانه)
• میزان مایعات مصرفی و خروجی ادرار
• علائم جدید یا تغییر علائم موجود
• دمای بدن در صورت احساس ناخوشی

معاینات منظم:

• ویزیت‌های منظم با پزشک و تیم درمان
• آزمایش‌های دوره‌ای خون
• سونوگرافی دوره‌ی شکم
• اندوسکوپی برای بررسی واریس مری طبق توصیه پزشک

بخش ۸: حمایت روانی و اجتماعی

• در مورد احساسات خود با خانواده یا مشاور صحبت کنید
• به گروه‌های حمایتی بیماران کبدی بپیوندید
• تکنیک‌های آرامش‌بخش مانند تنفس عمیق یا مدیتیشن را بیاموزید
• با پزشک خود در مورد نگرانی‌هایتان صحبت کنید

بخش ۹: موارد اضطراری – چه زمانی باید فوراً به پزشک مراجعه کنید؟

• تب بالای ۳۸ درجه سانتی‌گراد
• لرز یا تعریق شدید
• درد شکمی جدید یا شدید
• استفراغ خونی یا قهوه‌ای
• مدفوع خونی یا سیاه قیرگونه
• گیجی ناگهانی، خواب‌آلودگی شدید یا تغییر رفتار
• تنگی نفس
• تورم ناگهانی یا افزایش سریع وزن

بخش ۱۰: نکات مهم برای همراهان بیمار

• در مورد بیماری آموزش ببینید
• به بیمار در رعایت رژیم غذایی و دارویی کمک کنید
• تغییرات حالات روحی یا هوشیاری بیمار را زیر نظر داشته باشید
• در ویزیت‌های پزشکی همراه بیمار باشید
• مراقب سلامت خود نیز باشید تا بتوانید حمایت کننده خوبی باشید

یادآوری مهم: این راهنما جایگزین مشاوره با پزشک و تیم درمان شما نیست. همیشه دستورات پزشک معالج خود را در اولویت قرار دهید.

امیدواریم: با رعایت این نکات و همراهی با تیم درمان، بتوانید سلامت خود را مدیریت کرده و زندگی با کیفیتی داشته باشید. شما قوی هستید و ما در این مسیر همراه شما خواهیم بود.

برای سؤالات بیشتر با پرستار یا پزشک خود مشورت کنید.

این راهنما توسط تیم پرستاری با آخرین دستورالعمل‌های علمی تهیه شده است. بازنگری: دی ۱۴۰۴