آموزش زمان ترخیص برای بیماران دارای سوند فولی یک بخش حیاتی از فرآیند مراقبت است و برای پیشگیری از عفونت و عوارض بسیار مهم است. این آموزش باید بر اساس آخرین راهنماهای بالینی باشد.
در اینجا یک راهنمای جامع و ساختاریافته برای آموزش مراقبت از سوند فولی در زمان ترخیص، مبتنی بر آخرین رفرنس‌های معتبر (از جمله CDC، انجمن پرستاری آمریکا، و انجمن اورولوژی اروپا) ارائه شده است.
برنامه آموزشی زمان ترخیص برای مراقبت از بیمار دارای سوند فولی
هدف: افزایش دانش و مهارت بیمار و مراقب برای مدیریت ایمن سوند فولی در منزل و پیشگیری از عوارض.
۱. اصول اولیه و توضیح سوند فولی
- تعریف ساده: توضیح دهید که سوند فولی یک لوله نازک، نرم و استریل است که از طریق مجرای ادرار وارد مثانه می‌شود تا به طور مداوم ادرار را تخلیه کند.
- دلایل استفاده: دلیل نیاز بیمار به سوند را به طور واضح توضیح دهید (مثلاً انسداد ادراری، پس از جراحی، بی‌اختیاری ادرار شدید).
- مدت زمان استفاده: در مورد مدت زمان لازم برای داشتن سوند (موقت یا دائم) صحبت کنید.
۲. مراقبت‌های روزانه و بهداشت دست‌ها (مهمترین بخش)
- شستشوی دست‌ها: تأکید کنید که بیمار و مراقب قبل و بعد از لمس سوند یا ناحیه اطراف آن باید دست‌های خود را با آب و صابون بشویند یا از ضدعفونی‌کننده الکلی استفاده کنند.
- تمیز کردن ناحیه تناسلی:
- دفعات: روزی دو بار و بعد از هر اجابت مزاج.
- روش: استفاده از صابون ملایم و آب گرم. برای بانوان، ناحیه را از جلو به عقب (از مجرای ادرار به سمت مقعد) تمیز کنید تا از انتقال باکتری‌ها جلوگیری شود. برای آقایان، اگر ختنه‌گاه دارند، پوست را به عقب کشیده و زیر آن را تمیز کنند.
- خشک کردن: ناحیه را با یک حوله نرم و تمیز به آرامی خشک کنید.
۳. مدیریت کیسه ادرار
- موقعیت کیسه: کیسه ادرار همیشه باید پایین‌تر از سطح مثانه قرار گیرد تا از برگشت ادرار به مثانه و ایجاد عفونت جلوگیری شود.
- ثابت کردن کیسه: کیسه را به ران یا پای بیمار (با استفاده از بندهای مخصوص) ثابت کنید. از آویزان کردن کیسه به کنار تخت خودداری کنید، مگر هنگام خواب یا استراحت.
- هشدار: هرگز کیسه را روی شکم قرار ندهید.
- تخلیه کیسه:
- دفعات: هر ۳-۴ ساعت یا زمانی که کیسه دو سوم پر شده است.
- روش: از دریچه تخلیه در پایین کیسه استفاده کنید. مطمئن شوید که دریچه با هیچ سطحی (مانند کف سطل) تماس پیدا نکند. پس از تخلیه، دریچه را با الکل ۷۰% تمیز کنید.
- سطل مخصوص: از یک سطل تمیز و اختصاصی برای تخلیه ادرار استفاده کنید.
۴. حفظ باز بودن مسیر و مصرف مایعات
- مصرف مایعات: بیمار باید روزانه حداقل ۱.۵ تا ۲ لیتر مایعات (ترجیحاً آب) بنوشد، مگر اینکه توسط پزشک منع شده باشد. این کار به شستشوی طبیعی مثانه و جلوگیری از تشکیل رسوب کمک می‌کند.
- پرهیز از انسداد: مطمئن شوید که لوله سوند خم یا زیر بیمار گیر نکرده باشد.
- رنگ ادرار: ادرار باید شفاف و کهربایی روشن باشد. ادرار تیره یا کدر می‌تواند نشانه کم‌آبی یا عفونت باشد.
۵. فعالیت‌های مجاز و غیرمجاز
- دوش گرفتن: مجاز است. از وان حمام اجتناب کنید.
- رابطه جنسی: در مورد امکان داشتن رابطه جنسی با پزشک خود مشورت کنید. ممکن است نیاز به آموزش‌های خاصی باشد.
- فعالیت بدنی: از فعالیت‌های شدید بدنی که ممکن است به سوند کشش وارد کند، خودداری کنید.
۶. علائم هشداردهنده (چه زمانی با پزشک تماس بگیریم)
به بیمار و مراقب آموزش دهید که در صورت مشاهده هر یک از علائم زیر فوراً با مرکز درمانی تماس بگیرند:
- علائم عفونت:
- تب و لرز.
- سوزش، قرمزی، تورم یا ترشح چرکی از ناحیه ورود سوند.
- ادرار کدر، خونی یا بدبو.
- احساس درد یا سوزش در کمر، زیر شکم یا مجرای ادرار.
- اسپاسم مثانه (دردهای کرامپی در زیر شکم).
- مشکلات مربوط به سوند:
- قطع جریان ادرار یا چکه چکه کردن آن (علیرغم مصرف مایعات کافی).
- خارج شدن تصادفی سوند از مثانه.
- مشاهده خونریزی قابل توجه در ادرار یا اطراف سوند.
- نشت ادرار از اطراف سوند.
۷. تعویض سوند
- تأکید کنید: تعویض سوند فقط باید توسط پرسنل آموزش‌دیده (پرستار در منزل یا در مطب) و در بازه‌های زمانی تعیین شده توسط پزشک انجام شود. بیمار یا مراقب هرگز نباید خود اقدام به تعویض یا جابه‌جایی سوند کند.
چک‌لیست خلاصه برای تحویل به بیمار
(این بخش را می‌توانید پرینت گرفته و به بیمار تحویل دهید)
| ✅ کارهای روزانه | ❌ پرهیزها |
| دست‌های خود را قبل و بعد از لمس سوند بشویید. | کیسه ادرار را بالاتر از مثانه قرار ندهید. |
| ناحیه خروج سوند را روزی دو بار با آب و صابون تمیز کنید. | لوله سوند را نکشید یا فشار ندهید. |
| کیسه ادرار را هر ۳-۴ ساعت تخلیه کنید. | از وان حمام استفاده نکنید. |
| روزانه حداقل ۸ لیوان آب بنوشید. | سوند را خودتان تعویض یا دستکاری نکنید. |
| کیسه ادرار را همیشه پایین‌تر از مثانه نگه دارید. | فعالیت‌های شدید بدنی انجام ندهید. |
در صورت مشاهده این علائم فوراً با پزشک تماس بگیرید:
- 🔴 تب بالای ۳۸ درجه
- 🔴 قطع جریان ادرار
- 🔴 خارج شدن سوند
- 🔴 ادرار کدر، خونی یا بدبو
- 🔴 قرمزی، تورم یا ترشح چرکی از ناحیه سوند
- 🔴 درد شدید در کمر یا زیر شکم
رفرنس‌های کلیدی مورد استناد:
- CDC (مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا): Guideline for Prevention of Catheter-Associated Urinary Tract Infections (2009/2019 updates).
- ANA (انجمن پرستاری آمریکا): CAUTI Prevention Tool.
- EAU (انجمن اورولوژی اروپا): Guidelines on Urological Infections (2023).
- WOCN (انجمن پرستاری زخم، استومی و تداوم): Best Practice Recommendations for Catheter Care.