مقدمه:
پدر و مادر بودن، یکی از زیباترین و در عین حال چالش‌برانگیزترین نقش‌های زندگی است. روش‌هایی که نسل‌های قبل به کار می‌بردند، اگرچه با نیت خیر بوده، اما امروزه بسیاری از آن‌ها با یافته‌های جدید روانشناسی و علوم تربیتی همخوانی ندارند. بیایید با هم نگاهی بیندازیم به بایدها و نبایدهای فرزندپروری در دنیای معاصر و روشهای نادرست گذشته را اصلاح کنیم.
بایدهای فرزندپروری امروزی (کارهایی که بهتر است انجام دهیم):
-
گوش دادن فعالانه: به جای تنها شنیدن حرف‌های کودک، واقعاً به او گوش دهید. در چشمانش نگاه کنید، خود را به سطح او برسانید و سعی کنید احساسات پشت حرف‌هایش را درک کنید. این کار به او می‌فهماند که برایش ارزش قائلید.
-
احترام گذاشتن به استقلال: کودکان امروز نیاز دارند احساس کنند تصمیم‌گیرنده هستند. به آن‌ها در مسائل ساده (مثل انتخاب لباس یا اسباب‌بازی) حق انتخاب بدهید. این کار اعتماد به نفس و قدرت تصمیم‌گیری را در آن‌ها تقویت می‌کند.
-
تمرکز بر انضباط مثبت: به جای تنبیه برای رفتار بد، بر تشویق و تقویت رفتارهای خوب تمرکز کنید. برای مثال به جای گفتن “اگر اتاقت را مرتب نکنی، تلویزیون ممنوع!”، بگویید “اگر اتاقت را مرتب کنی، با هم وقت بیشتری برای تماشای کارتون داریم.”
-
آموزش مدیریت احساسات: به کودک بیاموزید که تمام احساساتش (حتی غم و خشم) طبیعی هستند، اما روش بروز آن‌ها مهم است. به او جملاتی مانند “به نظر عصبانی می‌رسی” یا “می‌دانم ناراحتی” را یاد بدهید و سپس راه‌های سالم برای ابراز این احساسات (نقاشی کردن، ورزش، حرف زدن) به او پیشنهاد دهید.
-
الگوی خوب بودن: کودکان بیشتر از آنچه می‌گوییم، از آنچه انجام می‌دهیم یاد می‌گیرند. اگر می‌خواهیم مودب باشند، باید خودمان مودب باشیم. اگر می‌خواهیم دروغ نگویند، باید راستگویی را در عمل به آن‌ها نشان دهیم.
نبایدهای فرزندپروری امروزی (کارهایی که بهتر است کنار بگذاریم):
-
تنبیه بدنی و تحقیر کلامی: این روش‌ها نه تنها مشکلی را حل نمی‌کنند، بلکه به عزت نفس کودک آسیب جدی می‌زنند و به او می‌آموزند که خشونت راه حل مشکل است. به جای فریاد زدن یا تنبیه، با آرامش اما قاطع در مورد عواقب کارش با او صحبت کنید.
-
مقایسه کردن: جمله‌هایی مانند “ببین فلانی چقدر درسخوان است” یا “چرا مثل خواهرت نیستی؟” مانند سم برای روحیه کودک عمل می‌کند و باعث ایجاد حس حسادت و کم‌بودگی در او می‌شود. هر کودک منحصربه‌فرد است.
-
پاداش دادن مداوم با مادیات: اگر برای هر کار کوچکی به کودک پول یا جایزه بدهیم، او را “شرطی” میکنیم و انگیزه درونی او برای انجام کارهای خوب از بین می‌رود. تشویق کلامی (“چقدر در جمع کردن لباس‌ها کمک کردی، ممنونم”) بسیار مؤثرتر از یک جایزه مادی است.
-
محافظت بیش از حد (فرزندپروری هلیکوپتری): اگر مدام بالای سر کودک باشیم و مانع هر خطری شویم، به او فرصت نمی‌دهیم که شکست بخورد، مشکلاتش را حل کند و در نتیجه (تاب‌آور) شود. اجازه دهید گاهی زمین بخورد و دوباره بلند شود.
-
برچسب زدن: به کودک نگویید “تو خجالتی هستی” یا “تو تنبلی”. این برچسب‌ها به مرور زمان بخشی از هویت او می‌شوند. به جای آن بر رفتارش تمرکز کنید: “امروز ساکت بودی، چیزی ناراحتت کرده؟”
اصلاح روشهای نادرست گذشته:
بسیاری از ما با روشهای “من در کودکی اینطور بزرگ شدم” رشد کرده‌ایم. مهم این است که بدانیم تکرار همان روش‌ها لزوماً درست نیست. اگر در گذشته با ما با تحکم و امر و نهی برخورد می‌شد، امروز می‌توانیم با گفت‌وگو و دلیل‌آوری با فرزندانمان ارتباط برقرار کنیم. اگر در گذشته احساسات ما نادیده گرفته می‌شد، امروز می‌توانیم به احساسات فرزندمان اعتبار ببخشیم.
برای آشنایی شما عزیزان چند کلیپ آموزشی در این صفحه قرار داده می شود:
دکتر بکی کندی در این ویدیو مهمترین اصل فرزندپروری و راهنما برای والدین آگاه و برتر در جهان شلوغ امروز و واقعا مجازی را با ما به اشتراک گذاشته است. اکثر والدین در پی یافتن اصولی ترین راهها برای تربیت فرزند هستند که دعوتتان میکنیم حتما این ویدیوی زیبا و اثرگذار را از دست ندهید.
آیا احساس می‌کنید در یک چرخه بی‌پایان از “بکن” و “نکن” با فرزندتان گرفتار شده‌اید و آیا روشهای تربیتی که روی ما جواب می‌داد، روی نسل امروز بی‌اثر به نظر می‌رسد؟ خبر خوب این است که مشکل از شما یا فرزندتان نیست؛ مشکل از جعبه‌ابزار قدیمی ماست!
علم عصب‌شناسی مدرن به ما نشان می‌دهد که فرزندپروری دیگر مبارزه با رفتار نیست، بلکه فرصتی شگفت‌انگیز برای معماری مغز اوست.
در این ویدیو، ما به شما یک عینک جدید می‌دهیم تا بفهمید: چرا سرکوب هیجانات مثل بستن سوپاپ اطمینان دیگ بخار است. مغز فرزندتان چگونه مانند یک خانه دو طبقه یا یک ارکستر موسیقی عمل می‌کند. چگونه می‌توانید از یک والد خسته و واکنش‌گرا، به یک معمار آگاه و توانمند تبدیل شوید. این ویدیو توضیحاتی برای شما دارد!
تفاوت میان روشهای فرزند پروری:
۱. اصل “اصول کلی” به جای “دستورالعمل‌های خشک”
به جای اینکه بگوییم “هرگز فریاد نزنید” یا “همیشه باید به کودک حق انتخاب بدهید”، بهتر است به اصول کلی پایبند باشیم. این اصول عبارتند از:
-
احترام: با کودک خود با احترام رفتار کنید.
-
عشق بی‌قید و شرط: به او نشان دهید فارغ از عملکردش، دوستش دارید.
-
ایمنی: همیشه ایمنی جسمی و روانی او را در اولویت قرار دهید.
-
حفظ ارتباط: رابطه شما با فرزندتان از هر مشکل یا موفقیتی مهم‌تر است.
این اصول مانند قطب نما هستند. حالا بسته به موقعیت (زمینه)، شما مسیر را پیدا می‌کنید. گاهی ممکن است برای حفظ ایمنی، مجبور شوید صدایتان را بلند کنید (برخلاف دستورالعمل “هرگز فریاد نزن”)، اما آیا این کار با تحقیر و توهین همراه است؟ اگر خیر، شما اصل “احترام و ایمنی” را رعایت کرده‌اید.
۲.اصل “تطبیق” به جای “کپی‌برداری”
شما بهترین متخصص وضعیت خانواده خودتان هستید. باید روش‌ها را با این عوامل تطبیق دهید:
-
شخصیت کودک: یک روش برای کودک درونگرا ممکن است برای یک کودک برونگرا کاملاً بی‌اثر باشد.
-
شخصیت خود شما: اگر ذاتاً فردی آرام هستید، نمی‌توانید خود را به یک پدر یا مادر بسیار قاطع و پرانرژی تبدیل کنید. باید راهی میانی پیدا کنید.
-
فرهنگ خانواده و جامعه: برخی ارزش‌های فرهنگی را نمی‌توان نادیده گرفت، اما می‌توان آن‌ها را به شیوه‌های مدرن و سالمتر تفسیر و اجرا کرد.
-
شرایط اقتصادی و اجتماعی: استرس‌های مالی، شغلی و… واقعی هستند. یک خانواده تحت استرس بالا، نمی‌تواند انتظار داشته باشد در همه حال مانند کتاب‌ها عمل کند. باید راهکارهای “کم‌هزینه‌تر” از نظر روانی را پیدا کرد.
مثال: روش “اختیار دادن به کودک”. در تئوری می‌گوییم “بگذارید کودک لباسش را خودش انتخاب کند”.
-
در یک خانواده شلوغ و پر مشغله: شاید تطبیق این باشد: “عزیزم، می‌خواهی این پیراهن را بپوشی یا آن یکی را؟” (دادن حق انتخاب بین دو گزینه، نه همه کمد).
-
در یک خانواده با حساسیت فرهنگی: شاید تطبیق این باشد: “در مهمانی می‌توانی از بین این چند لباس مناسب، یکی را انتخاب کنی”.
۳. نگاه “سفر” به جای “مقصد”
فرزندپروری یک مسابقه رسیدن به نقطه کامل نیست. یک سفر پر از فراز و نشیب است.
-
اشتباه کردن مجاز است: مهم نیست چند بار تئوری‌ها را خوانده‌اید، در عمل اشتباه خواهید کرد. این بخشی از فرآیند یادگیری شما و فرزندتان است.
-
تغییر روش مجاز است: اگر روشی را امتحان کردید و پس از مدت معقولی جواب نداد، خود را مقید به آن نکنید. عذاب وجدان نگیرید و روش جدیدی را آزمایش کنید.
-
ارتباط، قربانی روش نشود: اگر برای اجرای یک روش “درست” (مثل زمان تعیین شده برای خواب) دائماً در حال جنگ و کشمکش هستید و رابطه شما و فرزندتان دارد خراب می‌شود، باید در روش خود تجدید نظر کنید. رابطه سالم، از هر روشی مهم‌تر است.
جمع‌بندی نهایی :
پیشنهاد می شود :
بهترین روش فرزندپروری، روشی است که:
-
بر پایه اصول کلی احترام، عشق و ایمنی بنا شده باشد.
-
با شخصیت منحصربه‌فرد کودک شما، شخصیت شما و زمینه خانوادگیتان “تطبیق” داده شده باشد.
-
انعطاف‌پذیر باشد و بتواند با رشد کودک و تغییر شرایط خانواده، تکامل یابد.
-
رابطه عاطفی مثبت بین شما و فرزندتان را تقویت کند، نه اینکه آن را تضعیف.